شاید هنگامی که در بیست و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1388 فیلم «زادبوم» گروه تحریریه سایت بلورین فیلم برگزیده تماشاگران و گروه تحریریه سایت بلورین عالی
پای صحبت های «ابوالحسن داوودی»؛ هر آن چه بر «زادبوم» گذشت
عبارات مهم : دیوانه
به گزارش روزنامه آسمان آبی ، شاید هنگامی که در بیست و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1388 فیلم «زادبوم» گروه تحریریه سایت بلورین فیلم برگزیده تماشاگران و گروه تحریریه سایت بلورین عالی ترین فیلمنامه را به دست آورد، کسی فکر نمی کرد اکران این فیلم هشت سال بعد و در تابستان سال 1396 اتفاق بیفتد. طنز ماجرا آن بود که فیلمی که به گروه تحریریه سایت عالی ترین فیلم از نگاه ملی دست یافت، بعد از اتفاقات سال 88 توقیف شد.
گفته می شود «زادبوم» علاوه بر شرکت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از سوی حوزه هنری به عنوان سرمایه گذار مهم هم توقیف شد. داوودی در گفت و گوی پیش رو به طور کامل آن چه بر فیلم گذشته است بازگو می کند.
هر آن چه بر «زادبوم» گذشت , پای صحبت‌های «ابوالحسن داوودی»
«زادبوم» در اکران عمومی موفقیتی به دست نیاورد و تا 13 شهریور، فروش آن در گیشه های الکترونیک 422 میلیون تومان اعلام شده است هست، ولی داوودی در این گفت و گو بخش مهمی از انتقادها را نمی پذیرد. او از زاویه دید خویش محتوای فیلم را تحلیل می کند. داوودی به تازگی فیلمبرداری تازه ترین فیلمش یعنی «هزارپا» را به آخر رسانده هست؛ فراغت او از کار فرصتی فراهم کرد که پای صحبت هایش بنشینیم.
شاید هنگامی که در بیست و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1388 فیلم «زادبوم» گروه تحریریه سایت بلورین فیلم برگزیده تماشاگران و گروه تحریریه سایت بلورین عالی
فیلم «زادبوم» بعد از هشت سال و نیم اکران شده است هست. با در نظرگرفتن این که شما بعد از این فیلم دو اثر دیگر هم ساخته اید، اکران دیرهنگام فیلم را چگونه می بینید؟
«زادبوم» در بدترین شرایط ممکن در حال اکران هست. حوزه هنری اثری را که 10 سال پیش در ساخت آن سهم داشت، بعد از اتفاقات سال 88 همسو با شرکت سینمایی دولت وقت توقیف کرد. اکنون هم که ما سهم حوزه هنری را خریده ایم، فیلم را تحریم کرده اند؛ فیلمی که جایزه نگاه ملی را گرفته بود، بدون هیچ توضیحی کنار گذاشتند؛ البته فهرست بلندبالای سانسور هم ارائه داده بودند که من واقعا متوجه نمی شوم مسئولان سینمایی چگونه تحمل می کنند نهادی که فقط تعدادی سینما در اختیار دارد، جهت خود قانون وضع کند و این گونه مجوزهای وزارت فرهنگ و ارشاد و شرکت سینمایی را به ریشخند می گیرد.
متاسفانه مسئولان وزارت ارشاد و شرکت سینمایی هم به جای این که با چنین رفتارهای فراقانونی ای برخورد کنند، محتاطانه عمل می کنند. مسئول شرکت سینمایی به جای دفاع از فیلم و مجوزی که صادر کرده اند، در چنین شرایطی می گویند تحریمی در کار نیست! فیلمی که جایزه نگاه ملی را گرفته هست، رسما از سوی حوزه هنری تحریم می شود، معنای این چیست؟ به نظر می رسد مجوزدهنده قانونی جهت پخش فیلم حتی نمی تواند از مجوز خود دفاع کند. این مسئله هم آزاردهنده و هم تحقیرآمیز است.
هر آن چه بر «زادبوم» گذشت , پای صحبت‌های «ابوالحسن داوودی»
یکی از مسائلی که در فیلم «زادبوم» دیده می شود این است که فضای فیلم قدیمی و تا حدودی از مد افتاده آن هست، در حالی که فیلم موضوعی به روز را مطرح می کند؛ مانند شکل ارتباط برقرار کردن کشور عزیزمان ایران و آلمان و مسائلی از این نوع که در 10 سال اخیر عوض کردن کرده هست؛ بر این اساس جهت اکران عمومی نگرانی نداشتید؟
ممکن است در این فیلم نشانه هایی وجود داشته باشد که به دورانی خاص مربوط بوده هست، ولی عنوان مهم «زادبوم»به هیچ وقت و دوره ای مربوط نیست؛ جهت مثال، بحث «مهاجرت مغزها» نه تنها از آن دوره گسترده تر که خیلی حادتر هم شده است هست؛ مباحثی چون بحران در خانواده و از هم گسیختگی آن ها نسبت به 10 سال قبل که این فیلم را ساختم، نه تنها زیاد شده است هست، بلکه شرایط بحرانی تری را طی می کند.
با توجه به این که فیلم 9 سال قبل تولید شد، مباحثی چون ارتباطات بین کشور عزیزمان ایران و کشورهای دیگر مانند امروز نیست و دراین سال ها حتی ادبیات گفت و گوی مردم و به خاص جوانان هم عوض کردن کرده هست. به طور مشخص بعضی وجوه زبانی فیلم با امروز متفاوت است.
شاید هنگامی که در بیست و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1388 فیلم «زادبوم» گروه تحریریه سایت بلورین فیلم برگزیده تماشاگران و گروه تحریریه سایت بلورین عالی
تجربه فیلمسازی شما و فیلم های متنوعی که در این سال ها ساختید، شما را ترغیب می کند به سبک ها و حوزه های مختلفی سر بزنید. از «سفر عشق» که نخستین فیلم شما و یک ملودرام روشنفکرانه بود تا کمدی های فانتزی سال های بعدی، می توان گفت روند فیلمسازی تان براساس فضایی بوده است که در آن زندگی کرده اید.
هر آن چه بر «زادبوم» گذشت , پای صحبت‌های «ابوالحسن داوودی»
شما در دهه 70 فیلمی مانند «مرد بارانی» را با فضایی سیاسی ساختید و بعد از آن به «نان، علاقه و موتور 1000» رسیدید که در دوران اصلاحات یکی از فیلم های مهم پرونده کاری تان شد. «زادبوم» در میان این فیلم ها در کجا قرار می گیرد و آن را محصول چه نگاه یا دورانی می دانید؟
«زادبوم» به گونه ای چکیده همه آثار من هست. اگر بخواهم جهت آثارم مانند یک دفترمشق، سرمشقی مشخص کنم، سرمشق همه فیلم هایی که با مضامین متفاوت ساخته ام، «زادبوم» هست؛ البته این حرف به این معنی نیست که این فیلم عالی ترین فیلم من هست، بله ازجهتی اولویت حرف به این معنی نیست که این فیلم عالی ترین فیلم من هست، بلکه از جهتی اولویت حرف این فیلم هست. «زادبوم» دکترین فلسفی من هست. این دکترین در تصورم راجع به مملکت و هم در جریانی وجود دارد که در آن زندگی می کنم؛ از این رو «زادبوم» جایگاه متفاوتی دارد.
شما در این فیلم مشغول روایت چند قصه هستید که همه آن ها با هم ارتباط پیدا می کنند، ولی به نظر می رسد ترکیب قصه ها به درستی شکل نگرفته هست. از سوی دیگر، هر داستان به علت تاثیری که بر کلیت فیلم می گذارد، حالت شعاری به خود می گیرد.
مسائلی که در فیلم مطرح می شود یک واقعیت است و متاسفانه ما از واقعیت ها گریزانیم.
آیا از روایت واقعیت به این شکل و این که در ذهن مخاطب فضایی شعاری به نظر بیاید نترسیدید؟
نه! به این علت که اعتقادی به این نوع نقد بعضی از منتقدان ندارم. آن ها هنگامی که راجع به کلیشه ها و مضامین شعاری حرف می زنند، آن چنان لحنی پیدا می کنند که گویی راجع به یک مسئله مذموم و بد سخن می گویند. شعارها هم ممکن است در بعضی جاها کاربرد داشته باشند، حتی در یک فیلم داستانی و سینمایی.
وقتی راجع به جایگاه این فیلم می گویم دکترین من هست، باید آن را به رساترین شکل ممکن فریاد بزنم. شکل و ساختار این فیلم تفاوت عمده ای با فیلم هایی مانند «رخ دیوانه» و «تقاطع» دارد. آن فیلم ها رویکرد دیگری دارند. مقوله ای که شما نام آن را شعار می گذارید، جزیی از ابزار این نوع قصه پردازی هست؛ چون به هر حال فیلم هایی از این نوع که یک عنوان یا مسئله را به شکل آسیب اجتماعی بیان می کنند، گاهی ممکن است بخواند این آسیب را با صدای بلندتر یا رساتر از آن چه در قصه وجود دارد، مطرح کنند.
خیلی راحت و آشکار می گویم این کار را از روی عمد انجام دادم. می خواستم به همه آن هایی که این زمینه را فراهم کردند و هیچ وقت در این چند دهه ترسی از آننداشتند، تلنگر بزنم؛ به عنوان نمونه در موضوعی مانند فرار مغزها، آن ها با دست خود کشور را از بزرگ ترین ثروت ملی محروم می کنند. بسیاری از آن ها این سرمایه های ملی را با شکل های متفاوت محکوم می کنند. بسیاری از آن ها این سرمایه های ملی را با شکل های متفاوت محکوم می کنند که اگر این ها تمایلی هم به وطن داشته باشند، هیچ گاه بازنگردند.
وقتی قرار است با این نوع آدم ها صحبت کنید، دیگر نمی توانید حرف خود را با زمزمه بیان کنید. باید لحن شما، لحن مستقیم تر و رساتری باشد. این جزو ابزار فیلم هست. این که بخواهیم با انواع متفاوت فیلم ها، با یک بیان یا عوض کردن روشنفکرانه برخورد کنیم، به نظر من، از آن اشتباه های تاریخی است که بسیاری از دوستان منتقد انجام می دهند.
یکی از انتقادهایی که به فیلم وارد می شود این است که شما در «زادبوم» چنان شیفته مضمون شده است اید که فرم را به فراموشی سپرده اید.
این انتقاد واقعیت ندارد. به هر حال، در مجموعه کارهایم نشان داده ام که با فرم های متفاوت بیگانه نیستم. هر وقت که خواستم با فرمی کار کنم تا جایی که توانسته ام آن را از آب و گل درآورده ام، ولی این فیلم همین فرم را می طلبید. اگر قرار باشد «زادبوم» یک بار دیگه ساخته شود، ممکن است لحن بیانش عوض و ادبیات آن به آن چه امروز در جامعه وجود دارد نزدیک شود، ولی مطمئن باشید بخش مهمی از ساختار همان گونه که هست، حفظ خواهدشد.
این ساختاری است که این فیلم و این مفهوم و معانی، آن را می طلبید. اگر آن را به شکل دیگری بیان کنیم، عملا از آن نشانه اولیه ساخت این فیلم فاصله گرفته ایم.
این فیلم یکی از آخرین فیلم هایی است که عزت الله انتظامی به عنوان بازیگر در آن حضور داشته هست. حضور انتظامی در این فیلم چگونه بود؟
من از وقت نگارش فیلمنامه که با فرید مصطفوی آن را انجام می دادیم، آقای انتظامی را در نظر داشتم. ایشان عالی ترین کسی بود که می توانست تصور بسیار افراطی راجع به همه کسانی را که غالبا از روی اضطرار کشور را ترک کرده و رفته اند و بسیاری از آن ها هم در شرایط نه چندان مطلوب زندگی می کنند، عوض کند. بازیگر ایننقش غیر از شخصیتی که برایش نوشته می شود، باید آنی از خود داشته باشد که روی تماشاگر تاثیر بگذارد. کسی جز شخص انتظامی نمی توانست چنین تاثیری روی تماشاگر بگذارد.
به همین دلیل، من از همان مرحله فیلمنامه راجع به ایشان فکر می کردم و زمانی هم که فیلمنامه را ارائه دادم، ایشان نیز با اشتیاق زیادی با فیلم همکاری کردند.
آقای انتظامی در نسخه ای از فیلمنامه که در اختیار داشت یادداشت های زیادی نوشته بود که بسیار زیاد از متن فیلمنامه بود. این جهت خود من بسیار جالب بود که در آستانه هشتاد و چند سالگی این قدر اشتیاق و علاقه و به نقش خود تعصب دارد. من هم به شخصه این تعصب- به معنای خوب آن- را در فیلم و رابطه ای که تماشاگر با این نقش و خود فیلم برقرار می کند دیدم.
«زادبوم» در میانه دو فیلم «تقاطع» و «رخ دیوانه» ساخته شده است هست. «تقاطع» در زمانی ساخته شد که روایت غیرخطی در سینمای کشور عزیزمان ایران چندان مرسوم نبود. بعد از «زادبوم» ولی حدود 6 سال طول کشید تا فیلم «رخ دیوانه» ساخته شود. علت این تاخیر چه بود؟ آیا اکران نشدن «زادبوم» بر فیلم نساختن شما تاثیر گذاشت؟
به هر حال این مسئله بی تاثیر نبود. فیلمی که دو سال جهت ساخت آن وقت گذاشته بودم، مورد جافی چندگانه قرار گرفت. نه تنها فیلم از سوی مدیریت وقت شرکت سینمایی توقیف شد، بلکه سازمانی که با اصرار از من به عنوان فیلمساز دعوت کرد، پیشنهاد فیلمسازی داد، بعد از ارائه طرح به شدت از آن استقبال کرد، سرمایه گذاری صد در صد فلم را انجام داد، بعد از ساخت از فیلم بسیار راضی بود و بعد از موفقیت در جشنواره و دریافت جوایز متعدد خوشحال بود، به یکباره با عوض کردن مدیریت، 180 درجه فضای آن عوض شد. اکنون حوزه هنری به مانع بزرگ و مهم دیده نشدن این فیلم از سوی تماشاگران تبدیل شده است است.
در این سال ها، بسیار تلاش کردم که مسئله را با تعامل حل کنم، ولی حتی زمانی که ما کل سهمی را که حوزه از این فیلم داشت خریدیم، باز هم آن ها در سینماهایی که در اختیار دارند، آن را تحریم کردند. طبعا مجموعه این اتفاقات در این سال ها آثار خسارت باری روی آدمی می گذارد و ارتباط اثر با تماشاگر را از بین می برد. اگر اهل هنر از هر نوع آن یا حتی یک کارگر معمولی تولیدکننده را از رسیدن محصولش به مصرف کننده محروم کنید، بعد از مدتی اشتیاقش به اثر را از دست می دهد. طبعا همین مسئله فشار زیادی روی من داشت، ولی در این سال ها تحمل کردم و باز توانستم فیلمی مثل «رخ دیوانه» را بسازم. فکر می کنم خود این اتفاقات انرژی زیادی از من گرفت.
دلیل توقیف فیلم را هیچ وقت به صورت مستقیم به شما گفتند؟
نه! لطفا شما به عنوان روزنامه نگار از مسئولان محترم بپرسید. بپرسید غیر از سلیقه شخصی و احتمالا مشکلی که ممکن است با من فیلمساز داشته باشند و برخوردهای شخصی، چه دلیلی دارند؟ حداقل توجیه کنند چطور فیلمی را که به عنوان فیلم برگزیده ملی آشنا شده است است به آسانی تخطئه می کنند؟
معمولا گفته می شود هنگامی که فیلمی در کارنامه یک هنرمند توقیف می شود، ساختن فیلم بعدی بسیار مسئله هست، ولی شما با یک فرم تازه سراغ «رخ دیوانه» رفتید. زمانی که می خواستید «رخ دیوانه» را بسازید با توجه به عوض کردن اوضاع سیاسی کشور به این فکر نکردید که باز هم فیلمی با رگه های سیاسی بسازید؟
هر دوره ای شرایط و موقعیت خودش را دارد. طبعا نیاز جامعه بسته به وقت های متفاوت متفاوت هست. به هر حال، من چون رشته غیرسینمایی ام جامعه شناسی هست، هر لحظه از این جانب هم نگاه می کنم که جامعه ما در آن وقت چه نیازی داشته و چه موضوعی ضوررت بیانی بیشتری دارد که با بیان آن بخواهم با جامعه به یک رابطه متقابل وارد شوم.
زمانی که قرار بود «رخ دیوانه» را بسازم، احساس جوانان و شکل برخورد آن ها با وسایل ارتباط اجتماعی عنوان بسیار حاد و مهمی است که باید بسیار ریشه ای با آن برخورد شود. این برخورد باید به شکلی در می آمد که هم جهت آنان جالب باشد و هم بتواند تاثیر مورد نظر فیلم را بگذارد؛ جهت مثال، من و فرید مصطفوی در فیلمنامه «تقاطع» بسیار پدرانه خواسته بودیم از نظر خودمان با قضایای جوانان برخورد کنیم و ایده آل خودمان را به عنوان جوان خوب و جوان بد به آنان القا کنیم.
تاثیری که از بازخوردهای آن فیلم گرفتم این بود که اگر در «رخ دیوانه» راجع به جوانان حرف می زنم، به هیچ وجه قضاوت خودم را به عنوان یک والد نباید وارد آن کنم. این که من چه تصوری دارم، چندان اهمیتی ندارد. در این جا چیستی واقعیت اهمیت دارد؛ این که خود جوان بتواند خودش را قضاوت کند و فیلم من بتواند به این قضاوت کمک کند. به هر حال، این ضرورتی بود که من احساس کردم در وقت ساخت «رخ دیوانه» بسیار جدی است.
درباره فیلم تاه تان «هزارپا» هم همین مسئله صدق می کند؟
دقیقا! راجع به این فیلم هم من احساس کردم که شرایط اقتصادی و اجتماعی توده مردم بسیار به هم ریخته و بحرانی هست. چاره ای نداریم اگر می خواهیم حرفی هم بزنیم، باید وجه سرگرمی و مشغول کردن تماشاچی را تا جایی که امکان دارد با سقف سلیقه او لحاظ کنیم. این ضرورت بسیار مهمی هست. به همین علت بود که من بعد از 18 سال دوباره به ساخت یک فیلم کمدی پرداختم، ولی کمدی ای که دیگر به کف سلیقه مردم اکتفا نکند و تلاش کند کف سلیقه را مقداری بالاتر ببرد.
نسخه ای از «زادبوم» که اکنون اکران عمومی شده است با نسخه ای که در جشنواره فیلم فجر اکران شده است هست، تفاوت دارد؟
این نسخه حدود 10 تا 12 دقیقه کوتاه تر شده است هست؛ البته این کوتاه شدن اصلا به معنای سانسور نبود و خود من جهت این که وقت فیلم را جهت اکران کوتاه تر و بخش های را که شاید ملال آور باشد از فیلم از بین بردن کنم، با بهرام دهقانی، تدوینگر فیلم، این مقدار را کوتاه کردیم.
سوال قبلی را به این علت مطرح کردم که به پرسش مهم تری برسم. احساس نمی کنید ریتم فیلم کند است و این کندی به فیلم ضربه زده است؟
این کندی در ذات ساختار فیلم هست. «زادبوم» فیلم تندی نیست. اصلا فیلمی نیست که بخواهید آن را با فیلمی مثل «رخ دیوانه» یا حتی «تقاطع» مقایسه کنید. «زادبوم» فیلمی است که کندی جزو ذات آن بود. جهت این که راجع به موضوعی صحبت می کند که این مسئله باید آرام آرام شکل بگیرد و کامل شود.
در سکانس بازگشت لاک پشت های پلاک دار به وطن می توان گفت شما تحت تاثیر نظریه «بازگشت به خویشتن» قرار داشته اید؟
به یک معنا بله و به یک معنا نه! مشابهت این لاک پشت ها در فیلم، مشابهت همه توان و بزرگ ترین ثروت ملی ماست که از کشور رفته اند. امید دارم با یک سیاست درست، روزی بخش عمده آن ها که همچنان عرق ملی و تعلق ارزش را به وطن حفظ کرده اند، امکاناتی برایشان فراهم شود و بتوانند برگردند. متاسفانه در این سال ها ما سیاست مدونی در این زمینه ندیدیم و همواره اتفاقات الکنی افتاده که با جهت گیری ها یا برخوردهای سیاسی در نطفه خفه شده است است.
واژه های کلیدی: دیوانه | سینمایی | فیلمنامه | اکران عمومی | اخبار فرهنگی و هنری
دانلود فایل ها
توجه: ممکن است تمام لینک های دانلود به دستور مقام قضایی حذف شده باشد...
